Kaygı, insanlığın başlangıcından beri var olan ve evrensel bir duygudur. Tek bir dışsal uyaranla sınırlı olmayan, kolay giderilmeyen bunaltı, sıkıntı ve endişe duygusu olarak tanımlanmaktadır. Fiziksel gerçek bir tehdit karşısında insanın hayatta kalabilmesi adına sinir sistemi kişiyi tehlikeye karşı hazırlar. Bu durumda savaş ya da kaç davranışı devreye girer, kişi tehlikeye karşı mücadele edebilir, savaşabilir ya da uzaklaşabilir. Bu şekilde sinir sistemi, kişinin hayatta kalmasını kolaylaştırmak adına çalışarak organizmayı hazırlar. Ancak gerçek bir tehlikenin olmadığı durumlarda bu sistem devreye girdiğinde işlevselliğini kaybeder. Kişinin hayatta kalmasını sağlamak yerine hayatını zorlaştırmaya başlar.

Sınav kaygısı, kişinin sınav durumlarında yaşadığı ve birçok insanın deneyimlediği bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Birçok farklı çevresel etmen; ebeveynlerin değerlendirmeleri, okul başarısızlıkları, kendine yönelik olumsuz düşünceler kaygı durumuna etki etmektedir. Türkiye’de sınav kaygısı ile yapılan çalışmalarda, sınava hazırlanan öğrencilerin kaygı düzeyi anlamlı bir şekilde yüksek olarak bulunmuştur. Yapılan başka bir araştırmada, üniversite sınavına hazırlanan öğrenciler; yeterince uyuyamadıklarını, kazanamazlarsa mahvolacaklarını ve hayattan zevk alamadıklarını belirtmişlerdir. Ayrıca, birçok araştırma sınav kaygısının akademik başarıyı anlamlı ölçüde düşürdüğünü göstermiştir.

Genel olarak değerlendirildiğinde; sınav kaygısını yaşayan bireyler, sınavla ilgili durumları kişisel bir tehdit olarak algılamakta ve sınav sürecinde çok fazla stresli, gergin ve endişeli olmaktadırlar. Ayrıca, kendilerine yönelik negatif düşünceleri nedeniyle sınavda dikkatleri dağılabilmektedir. Bu da kaygılarını daha da arttırmakta ve sınav sürecini daha da zorlaştırmaktadır. Araştırmalar, sınava yönelik kaygının hem fizyolojik hem de bilişsel yönlerinin olduğunu göstermektedir. Fizyolojik belirtilerin arasında çarpıntı, ateş basması, elin ayağın titremesi, terleme gibi durumlar görülebilmektedir. Bilişsel yönden bakıldığında ise kişinin kendine dair olumsuz inançları göze çarpmaktadır.

Sınav kaygısına yönelik çeşitli psikoterapi yöntemlerinin uygulanmakta olduğu bilinmektedir. Araştırmalar, EMDR terapisinin sınav kaygısında etkili olduğunu göstermektedir. Bir araştırmada, katılımcıların seanstan önce ve sonra sınav kaygısına yönelik ölçüm araçlarıyla kaygıları ölçülmüş, uygulanan tek bir EMDR seansından sonra bile katılımcıların kaygı düzeylerinin önemli ölçüde azaldığı görülmüştür. Buna ek olarak birçok çalışma, sınava yönelik stresi azaltmada EMDR terapisinin etkili olduğuna vurgu yapmaktadır.

Sınav kaygısının, sınavla ilgili yaşanan olumsuz deneyime verilen psikolojik tepkinin kalıcı hale gelmesiyle oluştuğu söylenmektedir. Özellikle çok endişeli öğrencilerin geçmişte yaşadıkları başarısızlığa ve bunun tekrar olabileceği ihtimaline odaklandığı görülmektedir. Sınavda yaşanan geçmiş olumsuz yaşantılara ilişkin duygusal-bilişsel bağlantıların çalışan belleğe olan müdahalesinin azaltılması sayesinde EMDR terapisinin sınava yönelik kaygıyı azalttığı varsayılmaktadır. Sınava yönelik yaşanan endişeyi, rahatsızlık hissini ve bununla bağlantılı olan olumsuz bedensel duyumları azalttığı birçok araştırma tarafından gösterilmiştir.

EMDR terapisinin sınav ve benzeri durumlarda performansı arttırmadaki etkisi göze çarpmaktadır. Bu anlamda EMDR terapistleri atletlerle, gösteri sanatçılarıyla, yazarlarla, konuşmacılarla ve iş adamlarıyla performans arttırma amacıyla çalışmaktadırlar. Bu amaçla EMDR terapisinde kişinin önünde engel hissettiği durumlar keşfedilmeye çalışılır, daha sonra bu engeller yerine adaptif davranışlar geliştirilmeye çalışılır. Bu engeller; kaygı, kaçınma, erteleme şekillerinde karşımıza çıkmaktadır. Bu şekilde EMDR terapisi, performans geliştirme alanında kullanılmaktadır. Performansın gelişmesiyle birlikte kişi, kaygı düzeyi düştüğü için sınav gibi değerlendirme durumlarında potansiyelini ortaya çıkarabilmektedir.

Hazırlayan: Klinik Psikolog Ece Urhan

Kaynakça:

  • Cassady, J. C., & Johnson, R. E. (2002). Cognitive test anxiety and academic performance. Contemporary educational psychology, 27(2), 270-295.
  • Cook-Vienot, R., & Taylor, R. J. (2012). Comparison of eye movement desensitization and reprocessing and biofeedback/stress inoculation training in treating test anxiety. Journal of EMDR Practice and Research, 6(2), 62-72.
  • ERÖZKAN, A. (2004). Üniversite öğrencilerinin sınav kaygısı ve başaçıkma davranışları. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (12), 13-38.
  • Güler, D., & Çakır, G. (2016). Lise son sınıf öğrencilerinin sınav kaygısını yordayan değişkenlerin incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(39).
  • Savaşır, I., Soygüt, G., & Barışkın, E. (2009). Bilişsel-davranışçı terapiler. Türk Psikologlar Derneği.
  • Shapiro, R. (2009). EMDR solutions II: For depression, eating disorders, performance, and more. WW Norton & Company.
  • Stevens, M. J., & Florell, D. W. (1999). EMDR as a treatment for test anxiety. Imagination, Cognition and Personality, 18(4), 285-296.